سپتی سمی همراژیک ویروسی (VHS )

بیماری ویروسی حاد تا مزمن ماهی قزل آلای رنگین کمان است . اولین گزارش در مورد این بیماری مربوط به سال 1938 از آلمان می باشد .

این بیماری به نام های مختلف نامیده شده است که عبارت اند از :

1 – بیماری اگتود

2 – کم خونی عفونی

3 – سندرم کبدی – کلیوی – روده ای

4 – همه گیری بیرون زدگی چشم

5 – تورم عفونی کلیه و تخریب کبد

6 – هیپرتروفی عفونی کلیه و تخریب کبد

عامل همه گیر شناسی بیماری

عامل بیماری یک رابدوویروس است . این ویروس به شدت به حرارت حساس می باشد . در دمای 60 درجه سانتی گراد  در عرض پانزده  دقیقه از بین می رود . در دمای0 درجه سانتی گراد به مدت 24 ساعت ولی در 20 – درجه سانتی گراد  به مدت طولانی زنده می ماند .

این بیماری از بسیاری از کشورهای غرب  و شرق اروپا ، شوروی ، امریکا و خلیج آلاسکا گزارش شده است . در صد ابتلا به تلفات بسیار بالا است و معمولا منجر به مرگ و میر قابل توجهی در ماهیان می گردد .

قزل آلای رنگین کمان در تمامی سنین حساس است با این حال در ماهیان کمتر از 6 ماه بیماری شدیدتر بوده و مرگ و میر شدید تری ایجاد می کند . VHS یک بیماری تقریبا فصلی است و بیشتر در زمستان و در دمای 10درجه سانتی گراد  اتفاق می افتد . در بهار تلفات آن کمتر است و در تابستان و پائیز تقریبا قطع می شود .

انتقال بیماری عمدتا توسط آب آلوده به ویروس صورت می گیرد . ویروس VHS در تمامی سنین می تواند به ماهی حساس منتقل شود . این ویروس می تواند در بدن ماهی میزبان حامل برای مدت طولانی باقی بماند و از طریق ادرار و ترشحات جنسی ماهی دفع شود .

انتقال از طریق سطوح تخم های آلوده ممکن است صورت بگیرد اما انتقال عمودی و ورود ویروس به داخل تخم به اثبات نرسیده است .

به طور تجربی می توان ماهیان را با تزریق عضلانی ، داخل صفاقی ، غوطه وری در آب حاوی ویروس و با خوردن غذای حاوی ویروس آلوده کرد . عقیده بر این است برخی پرندگان مثل حواصیل می توانند ویروس را به طور مکانیکی منتقل کنند .

ماهیان مبتلا به فرم مزمن یا نهفته بیماری و ماهیان وحشی منبع اصلی آلودگی و ضامن بقای ویروس محسوب می شوند . دوره نهفته یا کمون بیماری در دمای 16 – 15 درجه سانتی گراد حدود 15 روز است .

علائم بالینی و ضایعات

بیماری به سه فرم حاد ، مزمن و عصبی ممکن است ظاهر شود .

فرم حاد

در این فرم ماهیان مبتلا بی اشتها شده و شنای غیر طبیعی دارند و تلفات بسیار شدید است ماهیان بیمار بی حال بوده و به کناره های استخر که جریان آب آرام و کمتر است ، می روند . در استخر های خاکی مبتلایان تمایل دارند به نواحی که رویش گیاهی دارند پناه بیاورند .

برخی ماهیان در نواحی خروجی یا گوشه های استخر آرام و بی تفاوت به محیط اطراف دیده می شوند . ماهیان بیمار به طور قابل توجهی تیره تر از حد طبیعی به نظر می رسند و ممکن است بیرون زدگی چشم ها ( یک طرفه یا دو طرفه ) در آن ها دیده شود و آب شش ها و گاهی روی سطح آن ها خون ریزی های نقطه ای دیده می شود .

خون ریزی وسیع در قاعده باله ها و کاسه چشم وجود دارد . در اندام های داخلی ممکن است خون ریزی های فراوانی مشاهده شود این خون ریزی ها در کبد ، کلیه ها ، کیسه شنا ، گناد ها و عضلات قابل مشاهده هستنئد . کبد رنگ پریده و حاوی لکه های خون ریزی ، کلیه ها و طحال نیز متورم و پر خون می شود .

فرم مزمن

در فرم مزمن بیماری ، درصد تلفات ماهیان کمتر است . ماهیان مبتلا بی حال ، کم اشتها و تیره رنگ می شوند بیرون زدگی چشم ، کم خونی شدید و خون ریزی از علائم عمده این بیماری می باشد.

تشخیص

تشخیص قطعی بیماری بر اساس جداسازی ویروس از کشت سلولی و شناسایی آن با کمک میکروسکوپ الکترونی و با استفاده از روش های سرولوژیک می باشد .

ویروس این بیماری را می توان از هموژنیزه کردن اندام های داخلی ، فراورده های جنسی و ادرار ماهی جدا کرد . میزان ویروس در نواحی قدامی کلیه و طحال بیشتر از کبد ، قلب و عضلات است .

تشخیص آنتی بادی ضد ویروس می تواند به تشخیص بیماری کمک کند ، هر چند در مواردی که پاسخ آنتی بادی وجود ندارد نمی توان عدم وجود آلودگی با بیماری را ثابت کرد .

در برخی شرایط ( دمای پائین آب ، ضعف سیستم ایمنی و در ماهیان ناقل ) علی رغم وجود آلودگی ، آنتی بادی اختصاصی ضد ویروس به حد کافی ایجاد نمی شود .

تکثیر ویروس در دمای زیر شش درجه سانتی گراد و بالای بیست درجه سانتی گراد به شدت کاهش می یابد . ابعاد ویروس در بررسی با میکروسکوپ الکترونی 177 × 60 نانو متر ذکر شده است . 

پیشگیری و درمان

روش کنترل از ابتلا به VHS ممانعت از ورود آلودگی و تماس ماهیان حساس به ویروس می باشد . جهت تامین آب مراکز تکثیر و پرورش ماهیان سرد آبی ، باید از آب عاری از ویروس ( آب چشمه و چاه ) استفاده کرد  و یا از ورود ماهیان وحشی به کار گاه جلوگیری نموده ، آب مورد استفاده در صورت امکان با اشعه UV ضد عفونی گردد .

کاهش استرس های محیطی در کنترل بیماری می تواند موثر باشد . تخم ها را بایستی از مولدین غیر آلوده تهیه نمود برای اطمینان بیشتر می توان از ترکیبات ضد عفونی کننده ید دار به میزان 100PPM و به مدت ده دقیقه استفاده کرد و تخم ها را ضد عفونی نمود .

برای ضد عفونی استخر ها و کانال های سیمانی می توان از محلول فرمالین ، هیپوکلریت سدیم و یا یدوفور ها استفاده نمود .